Italië

Italië is wereldtop voor de wijnliefhebber. Van in de top van de laars tot in de hak wordt hier wijn gemaakt, zoals nergens anders.

Voor de perfecte combinatie van culinair genot, wijn en cultuur moet je in Italië zijn. Ter plaatse kennis maken met de wijnbouwers, luisteren naar hun verhaal en proeven van hun heerlijke producten. En tegelijkertijd genieten van de rijke cultuur en geschiedenis in een prachtig mediterraans klimaat. La dolce vita.

Italië is wereldtop voor de wijnliefhebber. Van in de top van de laars tot in de hak wordt hier wijn gemaakt, zoals nergens anders.

Voor de perfecte combinatie van culinair genot, wijn en cultuur moet je in Italië zijn. Ter plaatse kennis maken met de wijnbouwers, luisteren naar hun verhaal en proeven van hun heerlijke producten. En tegelijkertijd genieten van de rijke cultuur en geschiedenis in een prachtig mediterraans klimaat. La dolce vita.

Eten en koken wordt hier tot cult verheven. De wereldbefaamde culinaire streekgerechten zijn dan ook ideaal voor foodpairing met Italiaanse wijn. Dit is het land waar de kunst van het koken een volwaardige universitaire studie is, aan de Università degli studi di Scienze Gastronomiche in Piemonte. En de roots van de mondiale slow food-beweging?
Die liggen in… Torino.

Veel wijnregio’s zijn verbonden met rijke culturele en historische locaties. Denk aan de Chianti-regio tussen Firenze en Sienna, aan de anglianico-druif op vulkanische gronden van de Vesuvius, aan de barolo-druif van Piemonte met culturele trekpleister Torino, aan de heerlijke witte wijn Vernaccia di San Gimignano uit Toscane

Voor de perfecte combinatie van culinair genot, wijn en cultuur moet je in Italië zijn. Ter plaatse kennis maken met de wijnbouwers, luisteren naar hun verhaal en proeven van hun heerlijke producten. En tegelijkertijd genieten van de rijke cultuur en geschiedenis in een prachtig mediterraans klimaat. La dolce vita.

Wijnregio's

Italië bestaat uit 20 staatkundige regioni of regio’s. Elke regio produceert er zijn wijn.

Je hoorde wellicht al van de bekende wijnregio’s:

  • Piemonte met haar Barolo- en Barbarescowijn
  • Toscane met haar Chianti, Brunello di Montalcino en Vino nobile di Montepulciano
  • Veneto met haar Amarone della Valpolicella

Andere regio’s zijn: Valle d’Aosta, Trentino, Friuli-Venezia Giulia, Lombardia, Liguria, Veneto, Emilia-Romagna, Toscane, Umbria, Marche, Lazio, Abruzzo, Molise, Campania, Puglia, Basilicata, Calabria en de twee eilanden Sardegna en Sicilia.

Italië in de wijnwereld

  • Met 48,5 mio hectoliter was Italië in 2018 de grootste wijnproducent ter wereld. Goed voor 18,8% van de wereldproductie. Frankrijk volgt met 17% en Spanje met 15%.
  • Export in volume? Dan staat Italië op de 2de plaats, na Spanje.
  • Italië palmt 19% export-marktwaarde in, goed voor zo’n €6 miljard. Frankrijk gaat Italië voor met 30% export-marktwaarde.
  • Italianen drinken zo’n 44 liter wijn per jaar en staat daarmee op de 3e plaats wijnconsumptie per capita. Portugezen en Fransen drinken nog meer. De uitdrukking “drinken als een Zwitser” is misplaatst: ze staan maar op de 4e plaats. En Belgen kunnen er ook wat van, want we vervolledigen de top 5 van de wereld.

Dora Baltea 1
Po 2

Tanaro 3
Arno 4
Ombrone 5

Geschiedenis van de Italiaanse wijn

Eerst dankzij Griekse handelskolonies
Denken we aan wijn, dan denken we aan Italië. En als we terugkijken in de geschiedenis, dan lag de verspreiding van wijnbouw door heel Europa, inderdaad in handen van de Romeinen. Maar lang daarvoor, vanaf 800 voor Chr. verbinden we de Grieken, aan de basis van de wijnbouw. Met hun handelskolonies introduceerden ze wijnbouw in Zuid-Italië en Sicilië, waar zij greco- en aglianico druiven teelden.

Etrusken in Toscane
In de 7de tot 5de eeuw voor Chr. kenden de Etrusken een bloeiperiode in de regio die we nu Toscane noemen. Zij teelden er toen al de sangiovese druif.

En mee met Romeinse legioenen
Later introduceerden de Romeinen wijnbouw in Duitsland, Frankrijk en Spanje. Wijn was zeer belangrijk in bevoorrading van de Romeinse legioenen, zowel voor dagelijks gebruik als voor feesten. Voor een goede oogst werd god Bacchus aanbeden.

Hand-in-hand met het christendom
Maar de val van het West-Romeinse Rijk betekende ook het verval in de wijnbouw In de vroege Middeleeuwen bleven alleen christelijke monniken nog wijn produceren. Met de groei van het christendom werd wijnbouw opnieuw belangrijk in de late Middeleeuwen.

Plaag vraagt om massa
Eind 19de eeuw verwoestte de Phylloxera-plaag of druifluis (geïmporteerd uit Noord-Amerika) alle wijngaarden in Italië en elders in Europa aan. Heraanplant in Italië was nodig en gericht op kwantiteit, niet op kwaliteit. En dat duurde nog tot eind jaren ’60.

Topkwaliteit dankzij regelgeving
Een positieve ommekeer kwam in de jaren ’70, door de komst van regelgeving over productielimiet en kwaliteit. Vandaag is Italiaanse wijn meer dan ooit gegeerd en wereldkampioen op vlak van diversiteit, zowel in wit als in rood. Meer daarover in de ampelografie.

Geografie & klimaat

  • Het Italiaans wijngebied situert zich tussen 46°NB, ten zuiden van de Alpen en Dolomieten en 36°NB, met Sicilië als ondergrens.
  • Italië kent lange warme zomers en de milde winters, de meeste neerslag valt in de winter.
  • De Apennijnen zijn het middenrif van Ligurië tot Calabrië, over een afstand van 1300 km, met toppen tot 2900 m hoogte. Het lang uitgestrekt bergachtig schiereiland Italië wordt volledig omringd door de Middellandse Zee. 
  • De geografie en het klimaat van Italië is als een tuin van Eden. Italië wordt ook wel het ‘Oenotria’, het wijnland genoemd, dankzij haar milde klimaat en gunstige bodem. Een mediterraan klimaat in combinatie met heuvels en gebergte is ideaal voor wijnbouw. 
  • In Italië heb je niet alleen koele bergen en kusten, gebieden met meer of minder neerslag, meer of minder zon-uren, koele nachten, wind vanaf de zee… Al deze verschillende mesoklimaten, waarin het goed druiven telen is, leveren ons een rijke diversiteit aan kwaliteitswijnen op.

Geschiedenis van de Italiaanse wijn

Eerst dankzij Griekse handelskolonies
Denken we aan wijn, dan denken we aan Italië. En als we terugkijken in de geschiedenis, dan lag de verspreiding van wijnbouw door heel Europa, inderdaad in handen van de Romeinen. Maar lang daarvoor, vanaf 800 voor Chr. verbinden we de Grieken, aan de basis van de wijnbouw. Met hun handelskolonies introduceerden ze wijnbouw in Zuid-Italië en Sicilië, waar zij greco– en aglianico druiven teelden.

Etrusken in Toscane
In de 7de tot 5de eeuw voor Chr. kenden de Etrusken een bloeiperiode in de regio die we nu Toscane noemen. Zij teelden er toen al de sangiovese druif.

En mee met Romeinse legioenen
Later introduceerden de Romeinen wijnbouw in Duitsland, Frankrijk en Spanje. Wijn was zeer belangrijk in bevoorrading van de Romeinse legioenen, zowel voor dagelijks gebruik als voor feesten en rituelen. Voor een goede oogst werd god Bacchus aanbeden.

Hand-in-hand met het christendom
Maar de val van het West-Romeinse Rijk betekende ook het verval in de wijnbouw. Wijnproductie bleef tijdens de vroege middeleeuwen alleen in handen van christelijke monniken. Met de groei van het christendom werd wijnbouw opnieuw belangrijk in de late Middeleeuwen.

Plaag vraagt om massaproductie
Eind 19de eeuw verwoestte de Phylloxera-plaag of druifluis (geïmporteerd uit Noord-Amerika) alle wijngaarden in Italië en elders in Europa aan. Heraanplant in Italië was nodig en gericht op kwantiteit, niet op kwaliteit. En dat duurde nog tot eind jaren ’60.

Topkwaliteit dankzij regelgeving
Een positieve ommekeer kwam in de jaren ’70, door de komst van regelgeving over productielimiet en kwaliteit. Vandaag is Italiaanse wijn meer dan ooit gegeerd en wereldkampioen op vlak van diversiteit, zowel in wit als in rood. Meer daarover in de ampelografie.

Duurzame wijnbouw in Italië

Gunstige ligging en ideaal klimaat
Dankzij de gunstige geografische ligging én het ideale klimaat, telt Italië veel duurzaam onderhouden wijngaarden. In 2016 tellen we 73% van alle biologische hectaren wijngaarden wereldwijd in Spanje, Italië en Frankrijk. Voor Italië alleen komen we op 85.000 ha. Daarvan is 12% van alle Italiaanse wijngaarden biologische of biodynamisch, dat is duidelijk boven het Europees gemiddelde van 8,5%.

Italiaanse consument volgt wijngids
Dan is er nog een belangrijke factor in het beslissingsproces van de consument: de Gambero Rosso, de belangrijkste wijngids van Italië, die jaarlijks zijn Tre Bicchieri-award uitreikt. Ze hebben ook een aparte Tre Bicchieri Verdi-award voor bio-wijnen.

De Gambero Rosso vermeldt bij elk wijnhuis welke landbouwmethodes gebruikt werden; conventionele landbouw, geïntegreerde landbouw, biologische of biodynamische landbouw. En krijgen wijnhuizen die belangrijke inspanningen leveren om een duurzaam productieproces te respecteren een extra vermelding ‘sustainable winery’.

Geografie & klimaat

  • Het Italiaans wijngebied situert zich tussen 46°NB, ten zuiden van de Alpen en Dolomieten en 36°NB, met Sicilië als ondergrens.
  • Italië kent lange warme zomers en de milde winters, de meeste neerslag valt in de winter.
  • De Apennijnen zijn het middenrif van Ligurië tot Calabrië, over een afstand van 1300 km, met toppen tot 2900 m hoogte. Het lang uitgestrekt bergachtig schiereiland Italië wordt volledig omringd door de Middellandse Zee. 
  • De geografie en het klimaat van Italië is als een tuin van Eden. Italië wordt ook wel het ‘Oenotria’, het wijnland genoemd, dankzij haar milde klimaat en gunstige bodem. Een mediterraan klimaat in combinatie met heuvels en gebergte is ideaal voor wijnbouw. 
  • In Italië heb je niet alleen koele bergen en kusten, gebieden met meer of minder neerslag, meer of minder zon-uren, koele nachten, wind vanaf de zee… Al deze verschillende mesoklimaten, waarin het goed druiven telen is, leveren ons een rijke diversiteit aan kwaliteitswijnen op.

Duurzame wijnbouw in Italië

Gunstige ligging en ideaal klimaat
Dankzij de gunstige geografische ligging én het ideale klimaat, telt Italië veel duurzaam onderhouden wijngaarden. In 2016 tellen we 73% van alle biologische hectaren wijngaarden wereldwijd in Spanje, Italië en Frankrijk. Voor Italië alleen komen we op 85.000 ha. Daarvan is 12% van alle Italiaanse wijngaarden biologische of biodynamisch, dat is duidelijk boven het Europees gemiddelde van 8,5%.

Italiaanse consument volgt wijngids
Dan is er nog een belangrijke factor in het beslissingsproces van de consument: de Gambero Rosso, de belangrijkste wijngids van Italië, die jaarlijks zijn Tre Bicchieri-award uitreikt. Ze hebben ook een aparte Tre Bicchieri Verdi-award voor bio-wijnen.

De Gambero Rosso vermeldt bij elk wijnhuis welke landbouwmethodes gebruikt werden; conventionele landbouw, geïntegreerde landbouw, biologische of biodynamische landbouw. En krijgen wijnhuizen die belangrijke inspanningen leveren om een duurzaam productieproces te respecteren een extra vermelding ‘sustainable winery’.

Ampelografie van Italië

In Italië is er met 50% witte druiven in aanplant en 50% rode in aanplant, een perfecte balans in de ampelografie. Dat heeft Italië ook te danken aan de diversiteit in bodems en micro-klimaten.

Met meer dan 1000 verschillende vitis vinifera, is Italië het Europees oerbos van de autochtone druivenrassen. Met een sangiovese-druif die teruggaat tot in de tijd van de Etrusken, en de aglianico– en greco-druif tot de Grieken.

In de jaren ’70 experimenteerde Italië vaak met Franse druivenrassen. Soms met groot succes, zoals in de Bolgheri. Veel druivenrassen komen enkel voor in Italië.De laatste twee decennia is er opnieuw veel meer aandacht voor de eigen druivenrassen. Zo wordt nu voor een 300-tal druivenrassen, verplicht of aanbevolen, om de lokale appellatie op het etiket te vermelden.

Mijn witte referentiedruiven van Italië zijn de trebbiano en de glera.
Overige witte druivensoorten die de top vervolledigen zijn: 

  • arneis
  • cortese
  • grechetto
  • greco bianco
  • garganega
  • malvasia
  • verdicchio
  • vermentino.
Met zoveel Italiaanse fantastische referentiedruiven is een top 10-lijstje maken dus onmogelijk of altijd te kort door de bocht. Beschouw wat nu volgt, als een zeer bescheiden introductie, in plaats van een top 10. (Met mijn oprechte excuses voor de druivensoorten die ik hier niet benoem, maar evengoed alle eer verdienen.)

Mijn rode referentiedruiven zijn de sangiovese, nebbiolo en aglianico.
Overige rode druivensoorten die de top vervolledigen zijn: 

  • barbera
  • corvina
  • lambrusco
  • montepulciano
  • nero d’Avola
  • primitivo
  • sagrantino.

Kwaliteitslabels van Italië

In het schema van de kwaliteitspiramide hou ik mij aan de officiële hiërarchische kwaliteitsindeling, maar in de Italiaanse praktijk is die verre van absoluut.  In de 20 wijnregio’s in Italië, krijgen wel 526 geografische locaties de kwaliteitslabels DOCG, DOC of IGP.

  1. Denominazione di Origine Controllata e Garantita of DOCG
Aan de top staan de wijnen met label Denominazione di Origine Controllata e Garantita of DOCG
  1. Denominazione di Origine Controllata of DOC
Dan volgen de wijnen met label Denominazione di Origine Controllata of DOC. Zowel DOCG als DOC wijnen vallen onder het EU-label Denominazione di Origine Protetta (het Franse AOP, Duitse GU of Belgische BOB). Voorheen was DOCG het beste label, gevolgd door DOC. Sinds 2009 vallen beiden onder het Europees allerbeste kwaliteitslabel DOP. Alledrie de benamingen circuleren nog.
  1. Indicazione Geografica Protetta of IGP

Indicazione Geografica Protetta of IGP is identiek aan het Franse Indication Géographique Protégée of IGP. Kenmerkend voor Italië, is dat er heel wat cultwijnen terug te vinden zijn met dit kwaliteitslabel. Vreemd zou je denken? Waarom niet met DOCG of DOC? Typisch Italiaans, zeg maar. Sommige Italiaanse wijnbouwers willen zich niet moeten inhouden door regelgeving. Ze laten hun creatieve expertise liever de vrijheid en maken topwijnen volgens eigen inzichten.

  1. Vini Generici

Onderaan staan Vini Generici, wijnen zonder geografische indicatie, beter gekend als vino da tavola of tafelwijn.

Italiaanse wijnregio's